Doorbraakpijn, wat is de definitie?

Definitie

Op basis van het profiel van de pijn kan onderscheid gemaakt worden tussen achtergrondpijn (of chronische kankerpijn) en doorbraakpijn.¹Doorbraakpijn wordt gedefinieerd als: “Een voorbijgaande toename van pijn die spontaan optreedt, of optreedt in relatie met een specifieke voorspelbare of onvoorspelbare factor, ondanks relatief stabiele en voldoende gereguleerde achtergrondpijn.”²

Incidentie

In de literatuur komen sterk uiteenlopende incidentiecijfers van doorbraakpijn bij kanker voor. De grote spreiding is onder andere het gevolg van verschillen in de definitie van doorbraakpijn, de methoden om doorbraakpijn te identificeren en te beoordelen, de onderzochte patiëntenpopulatie en het stadium van de ziekte.¹ In een publicatie uit 2012 wordt gesproken over 65% van de patiënten met pijn bij kanker die doorbraakpijn ervaart. ^3,4 We kunnen stellen dat meer dan de helft van de patiënten met pijn bij kanker met doorbraakpijn te maken krijgt.⁵

Soorten

Doorbraakpijn kent verschillende verschijningsvormen en wordt in 3 categorieën verdeeld:

1. Spontane (of idiopathische) doorbraakpijn (42 tot 44%): zonder aanwijsbare oorzaak en daarmee onvoorspelbaar ^1,2
2. Incidente doorbraakpijn (39 tot 44%): gerelateerd aan een aanwijsbare uitlokkende factor a. Voorspelbare/willekeurige incidentpijn: bijvoorbeeld tijdens het lopen b. Onvoorspelbare/onwillekeurige incidentpijn: bijvoorbeeld hoesten ^1,2 Procedurele pijn: gerelateerd aan een therapeutische interventie (bijv. wondverzorging)¹
3. Mengvormen (15 tot 17%) ²

De mate van voorspelbaarheid heeft invloed op de keuze van de behandeling.^1,2 Eerder werd nog een vorm van doorbraakpijn onderscheiden, de zogenaamde ‘end-of-dose’ pijn. Deze pijn ontstaat aan het einde van het doseerinterval vóór toediening van de volgende dosis pijnmedicatie. End-of-dose pijn wordt in de richtlijn Pijn bij kanker niet meer als doorbraakpijn geclassificeerd omdat hierbij eigenlijk sprake is van een onvoldoende gereguleerde achtergrondpijn en om die reden is dit volgens de definitie geen doorbraakpijn. ^1,2,4

Kenmerken

Doorbraakpijn bij kanker treedt vaak op in een gevorderd stadium van de ziekte, maar het kan ook in een vroeger stadium gebeuren. In principe kunnen episodes van doorbraakpijn bij iedere kankersoort ontstaan.^{6,7,8,9,10,11}  Volgens experts wordt doorbraakpijn echter dikwijls gezien bij patiënten met botmetastasen. Kankersoorten die in de botten metastaseren (bijvoorbeeld mamma- en prostaatcarcinoma) zijn om deze reden voorbestemd om doorbraakpijn te veroorzaken.¹² De locatie is niet altijd de tumorlocatie.⁶ Doorbraakpijn heeft niet bij iedere patiënt hetzelfde beloop ^6,7 , maar dit type pijn onderscheidt zich wel van andere soorten pijn op grond van snelheid van optreden, duur, intensiteit en frequentie van optreden.⁶ Ondanks de verschillende verschijningsvormen, wordt de ‘gemiddelde’ doorbraakpijnepisode gekenmerkt door een plotseling begin met een hoge piekintensiteit na enkele minuten (mediaan na 3 minuten) en een korte duur (30 tot 60 minuten). Het gemiddelde aantal episoden bedraagt 4 per dag. Ook zijn de episodes intens; het pijnniveau kan meer dan verdubbeld zijn in vergelijking met het niveau van de achtergrondpijn. ^6,7,8,9,10

De duur van een doorbraakpijnepisode. ¹³

De impact

Doorbraakpijn is van grote invloed op de kwaliteit van leven van de patiënt en zijn naasten.^2,9,10,11,14 Het wordt door patiënten getypeerd als hevig of ondraaglijk¹ en leidt tot verminderd functioneren, sociale en psychosociale problemen, angst en depressie en slaapproblemen^11,15 ; het kan met angstaanvallen en stemmingswisselingen gepaard gaan.^15,16 Patiënten met doorbraakpijn zijn vaak minder tevreden met hun pijnbehandeling dan patiënten zonder deze pijn.⁷ Ook kan doorbraakpijn een slechte voorspeller zijn voor de effectiviteit van de behandeling met opioïden en kan leiden tot hogere zorgkosten.^17,18 Portenoy et al. (1999) vergeleken patiënten met pijn bij kanker die wel of geen doorbraakpijn ervoeren.¹⁵

De impact van doorbraakpijn bij kanker.¹

Om de kwaliteit van leven van patiënten te verbeteren is een uitgebreide beoordeling van de pijn noodzakelijk waarna niet alleen de achtergrondpijn, maar ook de doorbraakpijn op passende wijze moet worden behandeld.¹ (Zie ook: Hulp bij de beoordeling van doorbraakpijn en Hoe meet je pijn?)